Odpowiedzialność karna lekarza za błąd w sztuce lekarskiej

Błąd w sztuce lekarskiej

• Błędu diagnostycznego — definiowanego jako nieprawidłowe rozpoznanie stanu zdrowia pacjenta — tj. nierozpoznanie stanu chorobowego, wadliwe rozpoznanie stanu chorobowego lub spóźnione rozpoznanie stanu chorobowego;
• Błędu terapeutycznego — definiowanego jako naruszenie przez lekarza obowiązku działania zgodnie z zasadami obowiązującej wiedzy oraz praktyki medycznej na etapie leczenia pacjenta — tj. nieprawidłowym działaniem lub zaniechaniem działania przez lekarza;
• Błędu technicznego — definiowanego jako nieprawidłowe od strony technicznej wykonanie czynności terapeutycznej w stosunku do określonego pacjenta.

Zachowanie należytej staranności

Ustalenie, czy lekarz popełnił błąd w sztuce lekarskiej, zależy co do zasady od odpowiedzi na pytanie, czy postępowanie lekarza w konkretnej sytuacji i z uwzględnieniem całokształtu okoliczności istniejących w trakcie zabiegu, a zwłaszcza danych i informacji, jakimi lekarz dysponował lub mógł dysponować, było zgodne z wymaganiami aktualnej wiedzy i nauki medycznej oraz powszechnie przyjętej praktyki lekarskiej.

Lekarz prowadzący praktykę zawodową w swojej działalności zobowiązany jest bowiem do zachowania należytej staranności, w innym przypadku może bowiem ponieść odpowiedzialność za błąd w sztuce lekarskiej — w tym odpowiedzialność karną (która zostanie przybliżona w dalszej części niniejszego wpisu), odpowiedzialność cywilną (co do zasady odpowiedzialność finansowa) oraz odpowiedzialność zawodową (dyscyplinarną).

Odpowiedzialność karna lekarza

Odpowiedzialność karną lekarz ponosi za popełnienie przestępstwa, o którym mówi ustawa. Aby lekarz poniósł odpowiedzialność karną za swoje czyny, konieczne jest spełnienie określonych przesłanek, takich jak zawinione działanie (pojmowane jako zachowanie bez zachowania należytej staranności), jednoczesne zaistnienie błędu medycznego (rozumianego jako pogorszenie stanu zdrowia lub śmierć pacjenta), a także związek przyczynowy między błędem medycznym a zaistniałym skutkiem w postaci pogorszenia zdrowia lub śmierci pacjenta. Tylko w przypadku jednoczesnego zaistnienia wszystkich trzech wskazanych wyżej przesłanek lekarz będzie mógł ponieść odpowiedzialność karną za swoje czyny.

Uszczerbek na zdrowiu

W pierwszej kolejności należy wskazać, iż lekarz może ponieść odpowiedzialność za przestępstwo, którego skutkiem będzie śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu pacjenta (art. 156 k.k.), a także średni i lekki uszczerbek na zdrowiu pacjenta (art. 157 k.k.). Przy zabiegach chirurgii plastycznej i medycyny estetycznej znaczenie ma definicja ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, który rozumiany jest m.in. jako trwałe, istotne zeszpecenia lub zniekształcenia ciała Skutek ten ma bez wątpienia charakter anatomiczno – estetyczny. 

Opisuje się go przede wszystkim jako spowodowanie zmian ciała odbiegających istotnie od typowych kształtów anatomicznych. Zgodnie z orzecznictwem sądowym zeszpecenie jest spowodowaniem zewnętrznych, poważnych zmian an ciele, prowadzących do znacznego obniżenia estetyki jego wyglądu. Samo istnienie teoretycznej, potencjalnej możliwości powrotu do poprzedniego wyglądu, zwłaszcza jeśli może to nastąpić jedynie dzięki szczególnie skomplikowanym, długotrwałym, kosztownym i trudno dostępnym zabiegom chirurgii plastycznej, nie może wpływać na ocenę cechy trwałości zeszpecenia.

Przy ocenie tej należy brać pod uwagę możliwość odwrócenia takich skutków, jeżeli może to nastąpić w drodze zabiegów rutynowych, stanowiących aktualny standard nauk medycznych w zakresie chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej. W przypadku przypisania lekarzowi winy za popełnienie przestępstwa z art. 156 §1 k.k. (ciężki uszczerbek na zdrowiu) może on ponieść karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3, jeżeli działał umyślnie, karę pozbawienia wolności do lat 3, jeżeli działał nieumyślnie, natomiast w przypadku przypisania lekarzowi winy za popełnienie przestępstwa z art. 156 §3 k.k. (śmierć człowieka) sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 5, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Błąd w sztuce lekarskiej

Jako błąd w sztuce lekarskiej kwalifikowane są również zachowania określane jako nieudzielenie pomocy pacjentowi. Każde bowiem zaniechanie udzielenia pacjentowi pomocy przez osoby zobowiązane do jej profesjonalnego udzielenia — czyli w szczególności przez lekarz — kwalifikowane będą jako błędy w sztuce lekarskiej. Lekarz jest bowiem zobowiązany do ratowania zdrowia i życia ludzkiego poprzez wykonywanie określonych procedur medycznych, zgodnych z aktualnym stanem wiedzy i zgodnych ze sztuką.

Lekarz, który nie udzielił pomocy pacjentowi (w ramach prowadzonej praktyki, dyżuru w szpitalu itp.), poniesie odpowiedzialność karną z art. 160 §2 k.k. zgodnie z którym odpowiedzialności karnej podlega osoba, na której ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, która naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Lekarz w takim przypadku może ponieść karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Nieudzielenie pomocy

Lekarz poniesie także odpowiedzialność za nieudzielenie człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Taką odpowiedzialność kształtuje art. 162 k.k., zgodnie z którym sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Lekarz w takim przypadku ponosi odpowiedzialność tak jak każdy obywatel, nie jest ona bowiem zależna od wykonywanej przez niego pracy (np. dyżur w szpitalu).

Podsumowując, należy podkreślić, iż polski ustawodawca przyjmuje surową odpowiedzialność za popełnienie przez lekarza błędu w sztuce lekarskiej. Oznacza to, że lekarz prowadzący praktykę (bez względu na specjalizację) powinien działać z należytą starannością w taki sposób, aby swoim działaniem lub zaniechaniem nie doprowadził do  pogorszenia stanu zdrowia, lub śmierci pacjenta. Tylko takie działanie pozwoli na uniknięcie odpowiedzialności karnej.