Prawa pacjenta niepełnoletniego u lekarza

Prawa pacjenta. Jakie uprawnienia, obowiązki posiada lekarz w stosunku do nastoletniego pacjenta? Tym samym jak kształtuje się sfera uprawnień i obowiązków nastolatka w stosunku do lekarza? Przychodzi młody człowiek do lekarza.

Przede wszystkim zagadnienie to reguluje ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty (dalej jako UZL), rozróżniając w tym zakresie 3 przedziały wiekowe nastolatków takie jak:

1. poniżej 16 roku życia,
2. w przedziale pomiędzy 16 a 18 rokiem życia,
3. powyżej 18 roku życia.

Lekarz ma obowiązek

Zgodnie z art. 31 ust.1 UZL „Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu”.

Zgodnie z art. 9 ustawy o prawach pacjenta każdy pacjent ma prawo do rzetelnej informacji na temat stanu swojego zdrowia.

Ustawowy obowiązek udzielania informacji umożliwia pacjentowi aktywnie i w pełni świadomie brać udział w jego procesie leczenia, a co za tym idzie samodzielnie decydować o sobie. Obowiązek ten wynika również z Kodeksu Etyki Lekarskiej, który w art. 13 ust. 1 stanowi, że „obowiązkiem lekarza jest respektowanie prawa pacjenta do świadomego udziału w podejmowaniu decyzji dotyczących jego zdrowia".

Prawa pacjenta poniżej 16 roku życia

Pacjentowi, który nie ukończył 16 lat, lekarz udziela informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego i wysłuchuje jego zdania. Informacja w pełnym zakresie udzielana jest przedstawicielowi ustawowemu takiego nastolatka bądź też jego opiekunowi faktycznemu. Zwrócić należy uwagę, że nie istnieje zakaz udzielania wyczerpującej informacji pacjentowi, który nie ukończył 16 lat. Lekarz może, ale nie musi tego robić.

Analizując art. 31 ust.1 UZL, a ściślej zdanie „Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji […]” podkreślić należy, że lekarz nie ma kategorycznego obowiązku informowania (zawiadamiania) przedstawiciela ustawowego bądź faktycznego o tym, że nastolatek odbył wizytę lekarską. To przedstawiciel ustawowy lub faktyczny mający prawo do powzięcia wyczerpującej informacji o stanie zdrowia pacjenta winien zwrócić się do lekarza o tę informację, wtedy też lekarz zobowiązany jest mu jej udzielić.

Art. 32 ust. 1 UZL stanowi, że „Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta. W przypadku jednak pacjenta, który nie ukończył 16 lat, jego zgoda na przeprowadzenie badania nie jest wymagana. Zgodę taką wyraża przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny, bądź też sąd opiekuńczy. Przepisy wskazują, że zgoda może być wyrażona ustnie albo nawet poprzez takie ich zachowanie, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym (tzw. zgoda konkludentna lub dorozumiana). Lekarz nie powinien zatem uzależniać wykonania badania od osobistego w nim udziału rodzica, gdyż żaden przepis tego nie nakazuje. Wydaje się zatem, że za zgodę rodzica można nawet byłoby uważać zapewnienie nastolatka, że rodzice są powiadomieni o wizycie i wyrażają zgodę na ewentualne badanie.

Art.. 32 ust. 8 UZL stanowi, że „Jeżeli pacjent, o którym mowa w ust. 2, nie ma przedstawiciela ustawowego ani opiekuna faktycznego albo porozumienie się z tymi osobami jest niemożliwe, lekarz po przeprowadzeniu badania może przystąpić do udzielania dalszych świadczeń zdrowotnych dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego […]”.
W tym miejscu warto także wspomnieć o ustawie o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Istotnym elementem wymaganym w zabiegu przerwania ciąży jest pisemna zgoda kobiety. W przypadku małoletniej poniżej 13 roku życia wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej opinii. W przypadku małoletniej powyżej 13 roku życia wymagana jest pisemna zgoda jej przedstawiciela ustawowego oraz pisemna zgoda tej osoby. W razie braku zgody przedstawiciela ustawowego, do przerwania ciąży wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego. Obowiązek wyrażenia zgody przez przedstawiciela ustawowego ustaje z 18 rokiem życia nastolatki.

Pacjent w przedziale pomiędzy 16 a 18 rokiem życia

Jeżeli pacjent ukończył 16 lat, lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych niebędących zabiegiem i niewiążących się dla niego z ryzykiem, za jego zgodą oraz zgodą przedstawiciela ustawowego lub faktycznego (tzw. zgoda kumulatywna). Zgoda przedstawiciela ustawowego lub faktycznego może być również zgodą dorozumianą.

Jeżeli jednak pacjent ten sprzeciwia się czynnościom medycznym, poza zgodą jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo w przypadku niewyrażenia przez nich zgody wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.
W przypadku zabiegu operacyjnego albo metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjentazgoda małoletniego powinna być udzielona na piśmie.

Należy podkreślić, że gdy pacjent, który ukończył 16 lat, sprzeciwia się leczeniu, natomiast przedstawiciel ustawowy wyraża na nie zgodę, także wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.
Jak można zauważyć, leczenie małoletniego można podejmować bez jego zgody, na żądanie rodziców, tylko do ukończenia przez niego 16 roku życia.

Pacjent po 18 roku życia

Wyłączne uprawnienie do wyrażenia zgody na udzielenie jej świadczenia zdrowotnego (tzw. zgoda wyłączna) posiada pacjent, który ukończył 18 rok życia i jest zdolny do świadomego podejmowania decyzji. W sytuacji gdy osoba taka nie może wyrazić swojej woli w sprawie leczenia, lekarz winien zwrócić się do sądu opiekuńczego o zastępczą zgodę. Należy podkreślić, że rodzice tracą władzę rodzicielską z chwilą osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości, dlatego też nie należy podejmować prób zastąpienia zgody sądu ich zgodą.
Autor: Elżbieta Kosidło

ZASTRZEŻENIE Treści z naszego portalu są jedynie wskazówkami dla zainteresowanych i zawsze rekomendujemy skonsultowanie się z wykwalifikowanym specjalistą w przypadku jakichkolwiek pytań lub wątpliwości dotyczących danego tematu. Nie są to treści edukacyjne. Administratorzy portalu nie ponoszą żadnych konsekwencji wynikających z wykorzystania informacji zawartych na naszych stronach. Wszelkie treści umieszczane na niniejszej stronie internetowej chronione są prawem autorskim.